Tuesday, September 29, 2015

चित्र शहरको ।

संसारको लागी एक बधशाला
खराब राजनिती र नेताको जमात
राजनितीको जोर-बिजोरमा
चिच्याहट, खस्रो झगडा
यो शहर हो, ठूलो अधिकारको लागि ।

तिनीहरूले भने तिमी नैतिकहीन छौ,
हो म विश्वास गर्छु,
किनकी मैले तिम्रो खराब श्रृङ्गार
पोतिएकी स्त्रिलाई
गाउँबाट झरेको केटा फसाएको देखेको छु ।

र तिनीहरूले भने तिमी खराब छौ
मैले उत्तर दिएँ- हो मैले देखेको छु,
शहरमा मृत्युको किनबेच
जुन बेफिक्रि हुन्छ
गल्ली-गल्लीमा ।

र तिनीहरूले भने तिमी ज्याजति छौ
अनि मेरो उत्तर-- मैले देखेको छु
भोकाएका बच्चाको मलिन अनुहार
बालअधिकार संस्थाको पेटीमा ।

यति उत्तर दिएर प्रश्न दिनेलाई प्रश्न गर्छु,
जसले मेरो शहरलाई औला उठाउँछ
आउ र देखाउ मलाई त्यस्तो अवगुण
र दुर्गुण नभएको शहर
जहाँ मान्छेले मान्छेको व्यवहार पाउँछ
जहाँ उ खुलेयाम हिड्न सक्छ र
भन्न सक्छ म मेरो शहरलाई प्रेम गर्छु ।

शहरको बेरोजगारीको थुप्रोमा बसेर
एक युवक,
रिसाएको कुकुर जस्तै व्यवहार गर्छ
जसरी कुनै जङ्गली पशु,
शहरमा बेरोजगारी थात छ
खुल्ला टाउको,
बेरिएको,
भत्किएको,
मक्किएको,
योजना र गुरूयोजना,
निर्माण, विस्थापन, पुर्ननिर्माण,
धुवाँको तल, फोहोरको सपिम, हाँसेको युवा
मक्किएको भाग्य मुनी एक युवक हाँस्छ
हाँसिरहेको छ, जसरी हाँस्छ
कहिल्यै नहार्ने अहार्य योद्दा ।

उसको नाडीको नशामा हाँसो र चिच्याहट
उसको हड्डीमा मान्छेको मुटु
हाँस्दै,
हाँसोको भूमरी, खस्रो, झगडा र अर्धनग्न
पसिना, गर्व छ बधशाला भएकोमा
र गर्व छ राजनिती खराब
यस्तो छ मेरो शहर ।

Tuesday, September 1, 2015

यस्तो नहोस् !

    एकाबिहानै घरबेटीले म बाहुन भएकै निहुँमा कोठा छोडेर जान हप्कीपूर्ण आग्रह गरे । अनि आफ्नै भाषामा मैले नबुझ्ने गरी गाली गरे । घरबेटीको गाली सुन्न नपाउँदै पत्रिका बेच्ने दाजु आज फरक-फरक प्रदेशको पत्रिका ल्याउँदै मलाइ मेरो प्रदेशको नाम सोधेर कतै बीचबाट पत्रिका झिकेर दिए, सायद म उनको प्रदेशमा परिनँ क्यारे । हिजो अस्ती पत्रिका दिने स्टाइल र आज दिने स्टाइल बिच निकै फरक पाएँ अनि पत्रिका कोठामा मिल्काएर लागें चिया खान । चिया खाने पसल साविकको भन्दा सुनसान थियो । टेबल र कुर्चीहरू कुना-कुनामा मिलाएर राखिएका र भित्तामा लेखिएको थियो 'प्रदेश नं ३' अनि अरू थप टेबल र टेबलको सङ्केत । पसले साहुजी संग चिया मागे र आफूलाई छुट्याइएको टेबलमा गएर बसे र सोचमग्न भए एकछिन । चियापसलमा गुलियो चिया खादैं तिता कुरा गर्दै थिए मान्छेहरू--जातियताको, संघियता र राजनितिको ।

आज शनिबार । छुट्टिको दिन । यसो नहुँदो हो त मैले अझै कति देख्ने थिएँ देख्न नसक्ने कुराहरू । आज मलाई मेरो काकाकोमा पुग्नु थियो । खाना खाने प्लान सहित लागे म माइक्रो स्टेशन माइक्रो चढ्न । माइक्रो भित्र पसें। माइक्रोको वातावरण निकै ग्लुमि थियो । सिटहरू चियापलका टेबल छुट्याए जसरी छुट्याएका । चुपचाप आफूलाई छुट्याएको सिटमा विराजमान भएँ अनि चल्यो गाडी । गाडी भित्र रेडियो बज्यो । रेडियोमा पनि तिनै डिस्गस्टिङ कुरा-- राजनिति, जातिवाद, कर्फूयू, हत्या र मृत्यु ।

गाडीको भाडा बुझाउन कलेजको आइडी कार्ड देखाएर पैसा बुझाएँ सायद मेरो नाम पछिको थर देखेर खलासीलाई रिस उठेछ क्यारे । 'बाहुन' भन्दै पैसा समायो । म चुप बसेको छु । एकदम चुपचाप । गाडी कालीमाटी रोकियो म झरें म झर्ने बेलामा कसैले मलाई पछाडीबाट धक्का दियो । सोचें यो धक्का पनि त्यही जातिवादको नमूना हो ।

त्यसपछि लागे गल्ली गल्ली काकाको वासस्थान । गल्लीको प्रत्येक भित्तामा जातियता र संघियताको नारा लेखिएको थियो जुन नाराको अक्षरहरू भित्ताबाट सलबलाएर मेरा घाँटी थिच्न आएँ, म अत्तालिएँ, दौडिए र ठोकिएँ कुनै अन्जान मान्छे तर परिचित अनुहार जुन अनुहार मैले कतै देखेको थिएँ । मैले सरि भनें । उ मौन थियो । मैले सोधें-- 'के तपाइलाइ मैले कतै भेटेको छु  ?' । 'सायद' उसको जवाफ यत्ति थियो । थप केही नबोली उ लाग्यो आफ्नो गन्तवय तिर । उसलाइ निकै बेर हेरें। पछि सडकमा केही चिज रहेको पाएँ । परिचय पत्र । नाम: दशरथ चन्द । म दङ्ग परे । कतै म संग ठोक्किएको शहीद त थिएन जो देश छोडेर जान खोजेको होस् ।

यस्तै कुरा मनमा खेल्न नपाउँदै काकाको घरको आँगनमा पुगें ।आँगनमा थरि-थरिका फूल फूल्दै थिए, यसै बेला बाजे पृथ्वीलाई सम्झे र मनमनै भने 'नेपाल चार जात र छत्तीस वर्णको साझा फूलबारी हो' तर अहिले रहेन ।

माथिबाट काकाले बोलाउनु भो र लागें काकाको बैठक कोठा तिर । बैठक कोठाको टिभि नेताहरूको बैठक र वार्ताकै कुरा गरिरहेथ्यो तर निष्कर्ष बिहीन वार्ता । र सोच्न लागे जातिवादले निम्त्याउने कुराहरू!

नागरिकता र पासपोर्ट लिन जाँदा प्रदेश-प्रदेश को लाइनमा बस्न नपरोस् । नागरिकता र पासपोर्टमा प्रदेशको नयाँ कोलम नथपियोस् । अस्पताल पुग्दा प्रदेश नं १ को डाक्टरले अन्य प्रदेशको बिरामीलाई घाँटी अप्रेशन गर्दा पाठेघरको अप्रेशन नहोस् । खानेपानी लिन लाइनमा बस्दा प्रदेश नं अनुसार पानी नभरियोस् । फोनको आगमन र निगमन कलमा प्रदेश अनुसार थप ट्याक्स नलागोस् ।

बिहे, ब्रतबन्ध, छेवर, धान नाच, असारे मेला, सोराठी सबैले संगै मनाउन पाइयोस् । दशैं, तिहार, तिज, इद, जितिया संगै मनाउन पाइयोस् ।

सवारी-साधन, होटल, अस्पतालमा जातियताको असर नपरोस् । बाहुन, क्षेत्रि, मगर, थारू इत्यादि एउटै कक्षाकोठामा पढ्न र पढाउन पाइयोस् । 

यस्तै-यस्तै शुभ होस् तर यस्तो नहोस् जुन हामी कल्पनामा कल्पना पनि गर्न नसकौं ।

Saturday, August 30, 2014

चाम्रो त्रिवि !



मुटु धड्किएको बाहिर सम्म सुनिन थाल्यो
मन बेचैन छ, मस्तिष्क एकोहोरो हुँदै छ
म टोलाएको देखेर
मलाई मेरो छायाँले मेरो परीचय दिदैँन
एक्कासी म आफ्नो परिचय खोज्छु,
तर मेरो परीचय कतै छायाँमा धमिलो हुन्छ ।

मेरो आँखाँ पनि धमिलो छ तर मन धमिलो छैन
नपत्याए हेर मेरो आँखा उज्यालो छैन
उज्यालोमा सत्य देखिन्न सत्य भित्र कुनामा हुन्छ
कुनामा सत्य छ सत्य कसम
यो त्रिवी होइन प्रेसर कुकर हो ।

नपत्याए हेर्नुस मेरो नाडीको गती 160/80 पुगेको छ
मुटु पहिले ढुकढुक मात्र गर्थ्यो तर अहिले दोब्बर ढुकढुकी छ
त्रिवी प्रेसर बढाउँछ ज्ञान घटाउँछ
हो प्रेसर कुकरमा त्रिविको छाप छ
त्यही षड्कोणको छाप
घरमा फोटोकपीको खात छ
मैले प्रेसरको औषधी खाएको लगभग एक महिना भयो ।

त्रिविले साथी छुटायो
छाती पोली पिटायो
त्रिविको घण्टाघरमा जहिल्यै तीन बज्छ
तर मेरो बाह्र बजेको छ
मन र मुटुमा
मन कस्ले देख्छ र ?
अनुहारमा साढे बाह्र बजेको प्रष्टै देख्न सक्नुहुन्छ
घर छोडी मोटा मोटा रकम तिरीयो
अझै तिर्न बाँकी छ अझै छोड्न बाँकी छ
किर्तिपुर मुर्खको जङ्गल हो पढेका मुर्ख
पढेर बुझ्दा त्रिवि ठूलो हो
परेर बुझ्दा त्रिवि त्यो कालो धुलो हो
र अन्त्यमा परेर बुझ्ने नै ठूलो हो ।

Friday, August 29, 2014

मृत आत्मा [भाग एक]


      म महसुस गर्छु; सायद तपाईँ पनि । जीवन बिनाको प्रेम र प्रेम बिनाको जिवनको सर्थकता । म आफुलाइ प्रेमको सकल उच्च मानमा उभ्याउन खोज्दा लडखडाएको अनुभव गर्छु । सायद खुट्टा काम्छ या मेरो मन; ठम्याउन गार्हो ।
म एक साधारण परिवारमा जन्मिएको सामान्य हैसियत राख्ने केटो । मेरो परिवार र समाज म बाट केही चाहन्छ भन्ने आत्मबोध मलाई सधैँ भइरहन्थ्यो र रहन्छ पनि । म आफूलाई अरूको नजरमा मूल्याङ्कनको कसीमा सधैँ खडा गर्ने प्रयत्नमा हुन्छु; सायद यो मेरो परिवारको आदर्शताको फल हो । मेरो बुबा एक शिक्षक; सामान्य तलब तर सपना ठूलो । आमा मलाई सधैँ प्रिय हुनुहुन्छ; आमाको हरेक कुरा मलाई अमृत सरी छ । मेरो आमा भन्नुहुन्छ-" पढेर होइन छोरा परेर सिक्नुपर्छ" । म अहिले परेर सिक्दै छु जुन कुरा मैले पढेर कहिल्यै सिकिन ।
जीवन दु:खको सागरबाट आफूलाई उतार्ने एउटा सङ्घर्ष रहेछ । आरोह-अवरोह धेरै आउँछन् जीवनमा; कति आफ्ना लागि त कति अरूका लागि छानी-निफनी केलाउन पर्ने रहेछ । आमा सधैँ मेरो बारेमा चिन्ता लिनुहुन्छ; म सधैँ सानो लाग्थ्यो आमालाई । तर म कहिले ठूलो भएँ, कहिले बालापन त्यागे मलाई थाहा छैन; सायद जीवन रुपी चक्र छिटो चल्दो हो ।
म जन्मिएको लगभग १९ वर्ष पछि मेरो अचानक मृत्यु भयो; मेरो मृत्युको कारण मलाई मात्र थाहा छ । म मरिसकें, मेरो लास घाटमा जलिसक्यो, म हावामा कालो धुवाँ बनि उडिसके तर मेरो आत्मा अझै यतै कतै दोबाटोमा अल्झिरहेछ; नयाँ दोभान खोज्दै ।
म प्रिय थिएँ या सायद मेरो कल्पना मात्र हुनसक्छ । हरेक दिन मेरो दैनिकी उस्तै छ जस्तो मृत्यु पहिले । मृत्यु अघि म आत्मा संगै थिएँ तर अहिले आत्माले सायद म बाट बिना अनुमति डेरा सरिसक्यो । म एक्लो छु; यो जमातमा यो भिडमा तर मेरो आत्मा एक्लो छैन; यो बेग्लै संसारमा हराएको छ ।
म मरिसके तर म पिउँछु, सुत्छु, खान्छु, हिड्छु, छोइन्छु, लडाईन्छु, बोलाइन्छु तर केबल भौतिकतामा । मैले मेरो लास छोएको छु, म मेरो मृत्यु प्रति डाँको छोडेर रोएको छु, कराएको छु, बौलाएको छु । मैले आफैलाई पोलिएको, धुवाँ भइ आकाशमा उडेको देखेको छु । मलाई मेरै आत्माले एकएक निमेष गरी छोडी गएको आभास गरेको छु । धेरै नजिकबाट मैले मेरो मृत्युलाई वरण गरेको छु, अङ्गालेको छु, स्पर्श गरेको छु ।
प्रत्येक वर्ष म मेरो मृत्युको वार्षिकि मनाउँछु; रुन्छु, आफूलाई सम्झन्छु, टाढा पाउँछु तर अझै पनि म पूर्ण रुपमा मर्न सकेको छैन । मर्नु भन्दा अघिको कल्पना; कल्पना भन्दा परको कुरा म कल्पनाशील मस्तिष्कमा ल्याउन चाहन्न तर जब मलाई कसैले म मरेको आभास गराउँछ तब म मेरो मृत्यु अघिको दिन एकएक सम्झन पुग्छु; कुनै चलचित्र झैं ।

म दोस्रो पटक जन्मेको या भनौं पूर्ण भएको करिब मेरो मृत्युको ३ वर्ष अघि हो ! मलाई म पहिलो पल्ट जन्मेको सुखद पल थाहा छैन । मेरी आमाले मलाई ठूलो व्यथा गरी जन्माउनु भयो; आमाको व्यथा म चाहेर पनि बुझ्न सक्दिनँ । सायद म जन्मदा च्याँठिएर रोएँ हुँला; त्यो रुवाइ कम भएछ क्यारे पछि म मेरै मृत्युमा धेरै रुन पर्यो ।
..................................................................................................................................................
म दोस्रो पटक जन्मेको मलाई राम्रो संग थाहा छ । मैले आफैलाई देखेको त्यही दिन हुनपर्छ जुन दिन तिमीलाई मैले म भनेर मनमनै सिञ्चित गरे; म अर्थात् तिमी ।
म कति रुनु छ, कति पिडामा मर्माहत हुनु छ मलाई कल्पना सम्म थिएन । त्यो पल केवल उनमा समाहित हुन लालयित थिए यि मेरा आँखा जुन अहिले मात्र देख्छ तर महसुस गर्दैन तर उनी बिनाको फगत मूल्यहीन हेराइ यी आँखालाई मन्जुर छैन ।
सुनेको थिएँ; भगवानले सबैको जोडी माथिबाटै पठाउँछ तर यो सुनेको थिईन जता बाट पठाउँछ त्यतै लैजान्छ पनि; एक्लो पारेर । मैले तिमीलाई देख्दा तिमी मलाई मारेर जान्छौँ भन्ने कल्पना सम्म पनि गरेको थिइनँ ।
मेरो जीवनमा अचानक परिवर्तनको बाढी आयो । त्यस दिन मैले तिमीलाई नदेखेको भए हुने,आफ्नो नठानेको भए हुने तर म खुसी रहेको दैवलाई मन्जुर रैनछ क्यारे ! म कहिल्यै बिर्सन्न त्यो दिन जुन दिन तिमीलाई मैले पहिलो पटक देखें । तिमी मेरो मानपटलमा सजिलै वास गर्यौ र अरूलाई सजिलै विस्थापन गर्न सफल भयौ ।
मैले तिमीलाई माया गरेको, तिम्रो नजिक भएको सबै याद छ । म मरेको भएपनि; त्यही काहाली लाग्यो दृश्य सम्झन चाहन्न !
मैले तिमीलाई पहिलो पटक देखेको हाम्रो कलेजको वार्षिक उत्सवमा; जब तिमी कुनै कविता छन्दमय रुपमा वाचन गरिरहेकी थियौ । म अझै सम्झन्छु; आकाश जस्तो गहिरो कालो स्निग्ध तिम्रो अनुहार ।
म मन्त्रमुग्ध भए; तिम्रो रुप र तिम्रो स्वरमा । अचानक मेरो मन शान्त सागरबाट ज्वारभाटामा परिणत भयो; जब उद्घोषकले तिम्रो नाम मन्चन गर्यो । तिम्रो नाम र तिमी दुवै पवित्र थिए; प्रभातकालीन शित संग सामाञ्जस्यता ।

म साहित्यमा रुचि राख्छु । कलेजमा या अन्य ठाउँमा हुने जुनसुकै कार्यक्रममा मेरा पाइला र मन ति कार्यक्रममा जान हातारिन्थे । संयोग भन्नुपर्छ या भाग्यको खेल; उनलाई पनि मेरो जस्तै रुचि रहेछ ।
सायद मिति २०६९-०९-१३ गते श्री नारायणी उच्च मा.वि. मा सामुदायिक कलेज स्तरीय कविता प्रतियोगिता आयोजना भएको थियो सो कार्यक्रममा हाम्रो कलेजको प्रतिनिधित्व गर्दै म र उनी जान पर्ने भयो । कलेजबाट उनी र मेरो नाम प्रस्तावित भयो; लाग्यो सारा संसार हामी दुवैको नाम हेरीरहेछ, हाम्रै कुरा गरिरहेछ ।
कार्यक्रम सफल भयो; त्यो कार्यक्रम भन्दा मेरो मनले पूर्ण सफलता प्राप्त गरेको मैले भित्रै देखी महसुस गरें, दङ्ग परे, फुरुङ्ग भएँ ।
"शिशिर जी"
उनको मुखबाट मलाई मेरो आफ्नो नाम नौलो र मिठो लाग्यो ।
"शिशिर जी आजको कार्यक्रम राम्रो भयो है ?"
म बोल्न सकिन; बोल्न खोज्दा सास फेर्न गार्हो भएजस्तो भयो र उत्तरमा "अँ" मात्रै भनि सहमतिमा टाउको हल्लाएँ ।

कार्यक्रम स्थलबाट घर आइपुग्न लगभग १३ किमी बसमा यात्रा गर्नु पर्छ । हामी बस चढ्यौं । उनी र म एउटै सिटमा । लाग्यो; म सपनामा हराउँदै छु ।
उनी बोल्दै थिइन्; म अँ, हँ, हो भन्दै सही थप्दै थिएँ ।
"लौ सबै कुरा अँ हँ हो मात्र हो भन्नुहुन्छ अरू केही बोल्न आउँदैन" जिस्काए झै गरी हासेर प्रश्न गरिन् । म झसङ्ग भएँ; कल्पनाबाट बल्ल मेरो मनले अवतरण गर्यो । मेरो वाक्य फुटेन र मनमनै भने "तिमी बोलिरहु म सुनिरहन तयार छु"
म फेरी झस्किएँ; सहचालले जब गाडी भाडा माग्यो । मैले दुवै जना कार्ड छ अनि पैसा लाउ भन्दै दिन खोज्दा, " म मेरो भाडा दिन्छु है" भन्दै उनी बोलिन् ।
"अँ अब यस्तो पनि दिन आयो" मेरो पूरा वाक्य बल्ल फुर्यो । उनी मलाई हेरिन् र हाँसिन् र भनिन् "लौ हजुरलाई त बोल्न पनि आउँदो रैछ त"
म उनको हाँसोमा फेरी हराएँ । पछिका दिन पनि हामी यसरी नै प्राय संगै कार्यक्रममा सहभागी हुन्थयौं । धेरै भेट र आत्मियताले हामी राम्रो साथी भएका थियौं । सोही कारणले मैले उनको फोन नम्बर छोटो समयमा नै प्राप्त गरें । म प्राय उनलाई फोन कम म्यासेज बढि गर्थेँ; तर सामान्य मात्र ।
यो भन्दा अघिको प्रेम दिवस मेरो लागि खासै महत्त्व राख्थेन तर यसपालिको प्रणय दिवस मेरै लागि आएको जस्तो भइरहेको थियो । १४ फेब्रुअरी अर्थात् प्रेम दिवस; प्रेम गर्नेहरूको दिन । यो मेरो पनि दिन थियो किनकी म पनि कसैलाई हृदय देखिनै प्रेम गर्थें । १४ फेब्रुअरी २०११ को दिन मैले उनलाई सामान्यताको सिमा पार गरी प्रेम प्रस्ताव म्यासेज द्वारा राखें ।
म्यासेज गएको केही समय र उत्तरको प्रतिक्षामा मेरो मन अग्लो हिमाल सकिनसकि चढ्दै थियो तर म अचानक लडें मेरो प्रतिक्षाले नसोचेको रुप लियो; उनको फोन अचानक आयो, म भित्र फोन उठाउने शक्ति नै भएन तर निर्दयी फोन लगातार बजिरह्यो... बजिरह्यो...

Friday, February 21, 2014

देश अवश्य बन्ने छ !

पारी गाउँका माइँला, साइँला, काइँला विदेशबाट फर्की आए; आफ्नै माटोमा सुन फलाउन थाले । हातमा माटोको सुगन्धमा रमाउन थाले । विदेशमा कमाएको धन र शिप स्वदेशमा खर्च गरेर समाजमा आदर्शको प्रतिक बन्दै छन् ।

देशमा चुनाउ आयो । भोट हाल्यौ; विजयी बनायौं । जनताको छोराछोरी चुनिए । तर देश खिचातानीमा नै अल्झिरहेछ । कार्यकर्ता माध्यम बन्दै छन् । दु:ख गर्नेको दु:ख देखिदैन । देश झन् गरीब हुदै छ तर पनि आश छ । आश छ र त सास छ । जब सम्म सास छ केही गर्नै पर्छ भन्ने दृढ आभास छ ।

विद्यार्थी, शिक्षक, सामाजसेवक, पत्रकार, नेता, अभिनेता सबै देश बनाउन लाग्ने छन् । नेपाली पैसा र श्रम विदेशी भूमिमा खेर जाने छैन ।

माइँली, साइँली, काइँली आफ्नै माइँला, साइँला र काइँला संग रमाउँदै खेतीपाती गर्नेछन् । प्राकृतिक श्रोत साधनको अधिकतम विकास हुनेछ । उत्पादित विजुली र अन्य सामान विदेशमा विक्रि हुनेछ ।

संविधान छिट्टै बनेर देशमा कानुनी राज्य सञ्चालन हुनेछ । काम गर्नेले काम गरेर खान पाउने छन् । देशमा हत्या, हिंसा, चोरी, भ्रष्टाचारले डाँडा काटेर जानेछ । बन्द सधैका लागि बन्द हुनेछ । पर्यटकहरूको ओहिरो लाग्ने छ; हाम्रा बिर्खे दाई गाइड बन्नु हुनेछ । गाउँमा नै रोजगारीको बाटो खुल्नेछ । प्राकृतिक र साँस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण र संवर्दधन हामी सबै मिलेर गर्नेछौं ।

खुट्टा तान्ने प्रवृत्तिको जरै देखी उन्मूलन हुनेछ । हाम्रो होइन राम्रो भन्ने बानीको बिकास हुनेछ । अन्धविश्वास र अन्धपरम्पराले कुम्लो बोकि बसाइ सर्ने छन् । शिक्षामा गुणस्तरीता थपिदै जानेछ ।

हामी सबै देशको परिवर्तन देखेर दङ्ग र फुरुङ्ग पर्नेछौं । विज्ञान र प्रविधिले ठूलो फड्को मार्नेछ । सामान्य भन्दा सामान्य आवश्यकता क्षण भरमा पूरा हुनेछ ।

पत्रिका, रेडियो र टिभीमा कुसमाचार पढ्न, सुन्न र हेर्न पर्ने छैन । जनता सार्वभौम हुनेछन् । धार्मिक सहिष्णुता र भाइचाराले देश अघि बढ्ने छ ।

सगरमाथा, भृकुटी, लुम्बिनी, गौतम बुद्ध सधै हाम्रै हुनेछन् । चन्द्र र सुर्य सधैँ उदाईरहनेछन् । पशुपति नाथले हामी सबैको सधै कल्याण गर्नुहुनेछ ।
देश अवश्य बन्नेछ; नेपथ्यमा भाले बास्दै छ । सुर्योदय हुदैछ।

Wednesday, December 18, 2013

मोन्सान्टो आतङ्क

     विभिन्न बिउ उत्पादनको अन्तरराष्ट्रिय संस्था मोन्सान्टोको षड्यन्त्रको प्रयास नेपालमा प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा देखिएको छ । सो कम्पनिले आम किसानलाई बर्बाद पार्न  र नेपालको जैविक विविधता खलल पार्दै नेपाललाई कालान्तरमा मोन्सान्टो निर्भरता बनाउन उच्च पदस्थ कर्मचारीहरुलाई भ्रमण तथा भत्ताको मोह देखाउँदै वैधानिक तवरमा नेपालमा दादागिरी मच्चाउन खोजिरहेको छ ।

मोन्सान्टोको किन हुन्न ?

धेरै अरु अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रहरुसँगै हाम्रै छिमेकी मुलुक भारतका गरिब किसानहरुलाई आफ्नो विभिन्न प्रलोभनमा पारेर पछि आत्महत्या सम्मको विकल्प रोज्न वाध्य पारेर कुख्याति कमाएका कारण मोन्सान्टो विश्व भरि नै आलोचनाको विषय बनेको छ । बिउ
माथि किसानको अधिकारलाई मोन्सान्टो जस्ता बहुराष्ट्रिय कम्पनिहरुले विविध पक्षबाट आक्रमण गर्ने गर्दछन् र किसानलाई परनिर्भर बनाउँदै लगेर चुस्ने
प्रवृत्तिलाई यिनिहरुको काम गर्ने विधिको रुपमा लिन सकिन्छ । अनुवांशिक रुपमा परिवर्तित बालिको प्रयोग
मोन्सान्टोले किसानहरुको खेत वारिमा उत्पादन धेरै हुने, किरा तथा झारको लागि किटनाशक औषधि धेरै प्रयोग गर्न नपर्ने र अझ गर्नै नपर्ने जस्ता लालचा दिएर लोभ्याउने गर्दछन् । विश्वभरि यसले गरेको खेतिलाई मुल्यांकन गरेर निकालिएको रिपोर्टलाई केलाउने भने
केहि वर्ष राम्रो उत्पादन दिएता पनि पछि क्रमशः त्यस क्षेत्रमा यसले आफ्नो साइड व्यापारको रुपमा अगाडि सारेको किटनाशक औषधि र मलको प्रयोग मात्रा बढाउँदै लानुको विकल्प किसानलाई नरहने देखिन्छ । त्यस पश्चात किसानहरुको उत्पादन खर्च चरम उत्कर्श पुग्दै जाने देखिन्छ । यसकारण मोन्सान्टोको दलदलमा फस्न भन्दा पहिले हामिले एक चोटि गहिरिएर सोच्नुपर्ने हुन्छ ।

दोस्रो मन्सान्टोले आफ्नै देश अमेरिकाका किसानलाई पनि एक चोटी फन्दामा परेपछि कयौ वर्ष दुख दिन नछाड्ने गरेको धेरै उदाहरण रहेका छन् । परिक्षणको नाम होस् या जग्गा भाडामा लिएर होस या उत्पादन धेरै हुने लालशा देखाएर होस् यसले कुनै किसानलाई आफ्नो चंगुल पारेर आफ्नो उत्पादन सुरु गरेको हुन्छ । त्यस पश्चात यसले खेति गरेको क्षेत्रमा विभिन्न कोणबाट आनुवांशिक उलट पुलट गरिएका वालिहरुको उत्पादन लिने कुरा त
सामान्य नै रह्यो तर यो यसमा मात्र सिमित रहनेवाला पटक्कै छैन । यसको आनुवांशिक उलट पुलट गरिएका वालिहरुको(Genetically Modified Plants) पराग उडेर केहि पर सम्मका किसानको खेत वारिमा पुगेर तिनिहरुको उत्पादनलाई समेत दुषित
पारेको हुन्छ । यसरी दुषित पारिएको खेतिलाई हर्जाना तिर्नुपर्ने होला सामान्य रुपमा सोच्ने भने तर यहाँ मोन्सान्टोले आफ्नो भयानक असलि रुप देखाउँछ । यि गरिव किसानहरुलाई उल्टै यसले आफ्नो बिऊ चोरेर प्रयोग गरेको अभियोगमा लाखौं रुपयाँ तिर्न लगाउँछ । गरिब किसान मोन्सान्टोको अघि निरिह हुन्छ । यसरी यसले आफ्नो बहुराष्ट्रिय कम्पनिको चरित्र देखाउँछ र लुट्न सफल उक्त अकुत सम्पत्ति राजनितिज्ञ तथा नेताहरुलाई आफ्नो अगाडि पछाडि रिंगाउन प्रयोग गर्ने गर्दछ ।

तेस्रो अनुवांशिक परिवर्तित बालिको (GMO's) खेति गर्दा माटोमा र उत्पादनको प्रयोगबाट मानिसमा हुने
विभिन्न नकरात्मक असर अत्याधिक हुने विभिन्न वैज्ञानिकहरुले तथ्यगतरुपमा अघि सारेका छन् । हाइब्रिड तथा अनुवांशिक परिवर्तित बालि उत्पादन
गर्न अत्याधिक रुपमा प्रयोग हुने किटनाशक औषधि र अजैविक मलहरुले मानिसको स्वास्थ्यमा क्यान्सर लगायतका दिर्घ हानिकारक रोग तथा माटोको स्वास्थ्यमा पनि दिर्घकालिन असर पार्ने गर्दछ । यसका साथ साथै अनुवांशिक परिवर्तित बालिको सेवनले मानिसमा गर्न सक्ने हानिको सिमाको त कुरा नगरौं, यसले माटोमा पनि अपुरणिय क्षति पुराउने विभिन्न तथ्यहरु फेला पर्दै गएको वैज्ञानिकहरुले बताउने गर्दछन् । केही वर्ष पहिले युरोपमा अनुवांशिक
परिवर्तित गाईहरुबाट दुध उत्पादन गर्न सुरु गरिएकोमा केही समय पछि अनुवांशिक परिवर्तित गाईहरु बौलाहुन सुरु गरेका र दुध सेवन गर्ने मानिसहरुमा पनि बौलाहको लक्षण देखिएको बताइन्छ । हाल युरोपियन युनियनले आफ्नो सदस्य राष्ट्रहरुमा अनुवांशिक
परिवर्तित खेतिलाई पुर्णतारुपमा रोक लगाएको पाइन्छ भने संयुक्त राष्ट्र संघ अन्तर्गतको विश्व स्वास्थ्य संगठनको निरन्तर दबाव र विश्व व्यापि मानव अधिकार कर्मिहरुको दबावका कारण अमेरिकाले
उत्पादन गर्ने अनुवांशिक परिवर्तित बालिबाट उत्पादन गरिएको खाद्यान्नलाई अनुवांशिक परिवर्तित को ट्याग लगाएर मात्र बिक्रि बितरण गर्ने गरिन्छ । तथापी यस्ता तथ्यांकको अनभिज्ञतामा वा सस्तो वस्तु र राम्रो खोल देखेर किन्नेहरुको घरमा भने यस्ता सामग्रीले सजिलै प्रवेस पाएका छन् । अब यस्तो खाना खान तयार मान्छेले मात्र सेवन गर्ने भए अनुवांशिक परिवर्तित खाना भन्न त सकिला तर यसले माटोमा छाडेको असरलाई कसरी ट्याग लगाएर अलग राख्न सकिएला भन्ने प्रश्न गम्भिर समस्याको रुपमा अगाडि आएको छ । नेपालमा मोन्सान्टोको गतिविधि पराम्परागत रुपमा गरिने खेति किसानिको ध्वंश गर्दै बंशाणु परिवर्तित विउबाट उत्पादित खेति प्रणालिको विकास र व्यापारमा कुख्याति कमाएको मोन्सान्टो नामक बहुराष्ट्रिय बिऊ कम्पनिको नेपाल प्रवेश विवादित बन्दै गइरहेको थियो । नेपाल सरकार कृषि तथा सहकारी मन्त्रालय र युएस एडले गोप्य रुपमा वैज्ञानिक
परिक्षणको नाममा हजारौं हेक्टर जग्गामा वर्णाशंकर मकैको उत्पादन परिक्षण गर्ने सम्झौता भयो भनिएको कुरा जब अकस्मात सार्वजनिक भयो तब
शंका उपशंका चरम उत्कर्षमा पुग्यो । मोन्सान्टोको मकै परिक्षण नेपाली किसानको खेतवारीमा गरिने
खबरको सर्वत्र चासोका साथ विरोध गरियो र सरकारी प्रतिनिधिहरु पनि खुट्टा कमाउन थाले । चितवन,
नवलपरासी र काभ्रेका २० हजार किसानलाई मोन्सान्टोको विऊ वितरण गरि मकैको परिक्षण गरिने
जनाइएता पनि मोन्सान्टोको विश्वव्यापि रुपमा स्थापित नकरात्मक छवि र कुकृत्य विभिन्न संचार माध्ययमबाट बाहिर आए पछि मोन्सान्टोसँगको सम्झौताको मन्त्रालय तथा यु एस एडबाट नै खण्डन सुरु भएको छ र मोन्सान्टो नेपाल छिर्ने दोस्रो उपायमा अग्रसर रहेको छ । यसले हाल विभिन्न उपायको खोजि गर्दै गर्दा विश्वविद्यालय र नार्क जस्ता क्षेत्रका वैज्ञानिक र अनुसन्धानकर्तालाई विभिन्न लालशा देखाएर नेपालमा मोन्सान्टोको अजैविक विऊले जैविक प्रदुषण गर्ने, खाद्य सहयोगको नाममा जुम्ला जाजरकोट
जस्ता भोकमरी ग्रस्त क्षेत्रमा मोन्सान्टोको अनाज र उस्तै परे विउ पनि वितरण गर्ने सोचमा अघि बढेको देखिन्छ र लुकेर यस किसिमका कदमहरु चालि रहेको छ ।

निष्कर्षमा:

मोन्सान्टो जस्तो विश्व घृणित बहुराष्ट्रिय कम्पनिलाई वैधानिक तवरबाट नेपाल आउनबाट रोक्न पक्कै सफल हुनेछन्  । तर, पैसाकै दम बाट विश्वलाई हाक्न खोज्ने मोन्सान्टो जस्तो अजंगको सस्था शैक्षिक अनुसन्धान, खाद्यान्न सहयोग लगायतको विभिन्न बहानामा नेपाल छिर्न खोजिरहेको छ । यस्ता गतिविधिलाई निरुत्साहित गर्न र हाम्रो कृषि क्षेत्रलाई दरिलो बनाउँदै लैजान सरकारी क्षेत्रबाट
आवश्यक नियमन गर्नुपर्ने हुन्छ । सरकारले नै
हाम्रो परम्परागत खेति प्रविधिको विकासमा जोड दिएर
स्थानिय स्रोत र साधनको उपयोगलाई प्राथमिकता दिनु पर्छ अनि मात्र दिगो रुपमा खेतिबाट नाफा लिन सकिन्छ र यस्ता बहुराष्ट्रिय कम्पनिबाट हुन सक्ने धक्काको मुकाविला गर्न कृषक आफैं नै सक्षम हुनेछन् । यसरी मोन्सान्टो जस्ता कम्पनिको विरुद्ध उभिएको नेपाल दह्रो रुपमा सधा सर्वदा उभिन सक्षम रहने नेपालका राष्ट्र प्रेमि सम्पुर्ण कृषिकर्मिहरुको विश्वास रहेको छ ।

मौनता [कविता]

जब हामी दुई भयौ;
मौनता र आँसुमा
आधा भाँचिएको मन
वर्षौं देखि मर्मतको खोजिमा ।

बिहानीको शीत;
मेरा ओसिला परेलामा
म सम्झन्छु चेतावनी
जो म सोचिरहेको हुन्थे ।

सबै टुक्रिएझै;
कतै तिम्रो नाम गुन्जाएमान हुन्छ
आफ्नो दबदबा कायम गर्दै
ति गुन्जाएमान मेरा नाम भन्दा
तिम्रो नाम अगाडि लिन्छन्
मेरा कानमा सुस्केरा हाल्दै
मेरा काँधमा हात राख्दै
किन दु:खी छौ प्रिय ? एक अनुत्तरित प्रश्न
तितो उत्तरको खोजीमा यायावर
तर उत्तर फ्रिज भएको छ ।

हाम्रो शालिन गोप्य भेट;
मौनतामा बोल्दै
मेरो हृदय अनकनाउँछ
आत्मा अकमकाउँछ,
यदि फेरि वर्षौँ पछि हाम्रो भेट
म कसरी बोलुँ तिमीसंग
कसरी गरूँ तिमी संग साक्षात्कार
यी मौनता र आँसुसँग ॥